Dirençleri güç, boyut, pin yapısı, üretim tekniği gibi çeşitli parametreler kullanarak gruplara ayırmak mümkün ama biz özellik bakımından dirençleri üç gruba ayıracağız.
1. Sabit direnç
Adından da anlaşılacağı gibi direnç değeri sabittir. Sabit direnç değerleri uluslararası standartlara göre belirlenmiştir. Üretim şekline, kalitesine ve ısıya bağlı olarak sabit dirençler üzerinde belirtilen direnç değerinin üzerinde veya altında bir değer gösterebilir. Bu tolerans değeri direnç üzerinde renk kodu veya rakam ile belirtilir. Bu değerler direnç kalitesine göre standart olarak %20 , %10 , %5 , %2 , %1 , %0.5 , %0.1 şeklindedir.
Örnek olarak 100 Ohm direncin toleransı %10 ise bu direncin değeri 90 Ohm ile 110 arası herhangi bir değerde olabilir.
Aşağıdaki tabloda direnç standartları ve tolerans değerleri verilmiştir. Direnç değerleri tabloda verilen rakamın onluk alt ve üst katları şeklinde de olabilir.
Örnek olarak E24 standardına göre 110Ω , 1.1K , 11K , 110K , 1.1MΩ veya 11Ω , 1.1Ω , 0.11Ω değerlerinde direnç bulmak mümkündür. Örneğin 101Ω ara değer bir dirençtir. Piyasada bu değerde direnç bulmak mümkün olmayabilir. Devrede 101Ω direnç gerekli olduğunda 100Ω ve 1Ω dirençlerini seri bağlayarak elde ederiz.
Sabit dirençler güç, tolerans ve pin yapılarına göre çeşitli kılıflarda olabilir. İçinde birden fazla sabit direnç barındıran entegre tipi olanları da mevcuttur.
Telli direnç; (diğer adıyla taş direnç) direnç üzerinde harcanacak gücün fazla olduğu durumlarda tercih edilir. 5W ile 20W arası taş direnç bulmak mümkündür. 20W ‘tan daha yüksek güçlerde metal kılıf direnç tercih edilir. Hızlı soğutma sağlamak amacıyla metal kılıf dirençlerin dış kasası alüminyumdan imal edilmiştir. Taş direnç ve metal kılıf dirençlerde direnç ve tolerans değeri kodlama yapılmadan direk direnç üzerinde belirtilir. Örneğin 10Ω %5 gibi.
En çok kullanılan sabit dirençler; karbon ve metal film dirençlerdir. Metal film dirençlerin tolerans değerleri karbon dirençlere göre daha düşüktür. Görsel olarak iki tip direncin birbirinden fazla farkı yoktur. Bu dirençler 0,125W ile 2W arasında bulunabilir.
Direnç renk kodları
Direnç değeri genellikle direnç üzerinde renk kodu ile belirtilir. (Rakamla belirtildiği istisnai durumlarda vardır.) Direnç renk kodlarını okurken dikkat edilmesi gereken nokta okuma yönüdür. Tolerans değerinin olduğu renk, diğer renklerden daha kalındır ve onlardan ayrıdır. Bu bize direncin okuma yönü hakkında bilgi verir.
Direnç üzerindeki renk çizgileri 3 ise (3 bant direnç) 1. ve 2. renkler basamak değeri, 3. renk çarpan’dır. Tüm 3 bant dirençlerin tolerans değeri %20 ‘dir.
Örnek olarak direnç üzerindeki renkler; Kahve, Siyah, Kahve ise direnç değeri 10 x 10 = 100Ω ‘dur.
Direnç üzerindeki renk çizgileri dört adet ise (4 bant direnç) 1. ve 2. renkler basamak değeri, 3. renk çarpan’dır. 4. renk ise direncin tolerans değeridir.
Örnek olarak direnç üzerindeki renkler; Kahve, Siyah, Siyah, Altın ise direnç değeri 10 x1 = 10Ω ve tolerans %5 ‘dir.
Direnç üzerindeki renk çizgileri beş adet ise (5 bant direnç) 1’inci , 2’nci ve 3. renkler basamak değeri, 4. renk çarpan’dır. 5. renk ise direncin tolerans değeridir.
Örnek olarak direnç üzerindeki renkler; Kahve, Siyah, Yeşil, Turuncu, Yeşil ise direnç değeri 105 x1000 = 105000Ω = 105 KΩ ve tolerans %0.5 ‘dir.
Direnç üzerindeki renk çizgileri altı adet ise; (6 bant direnç) 1’inci , 2’nci ve 3. renkler basamak değeri, 4. renk çarpan, 5. renk tolerans değeri ve 6. renk sıcaklık katsayısıdır.
Örnek olarak direnç üzerindeki renkler; Kahve, Siyah, Siyah, Gümüş, Kahve, Kırmızı ise direnç değeri 100 x0.01 = 1Ω, tolerans %1 ve sıcaklık katsayısı 50ppm/K ‘dır.
50ppm/K bize şunu ifade eder;
Direnç değeri; her 1 Kelvin sıcaklık için değerinin 50 milyonda 1’i oranında artabilir veya azalabilir.
Yüzey montajlı (SMD) dirençler
Yüzey montajlı dirençler küçük boyutlarda ve düşük güçte dirençlerdir. Güç değerleri direnç ebatlarına bağlı olarak 0,05W ile 1W arası değişir. Direnç değeri çoğunlukla direnç üzerine rakamlardan oluşan bir kod ile yazılır.
Eğer direnç üzerinde sadece 3 rakam varsa 1. ve 2. rakamlar basamak değeri, 3. rakam çarpandır. Kodlama çözülürken 1. ve 2. rakamlar aynen yazıldıktan sonra rakamların sağına çarpan sayısı kadar sıfır eklenir.
122 = 1200 = 1200 Ω (1,2 KΩ)
225 =2200000 = 2200000 Ω (2,2 MΩ)
Eğer direnç üzerinde sadece 4 rakam varsa 1’inci, 2’nci ve 3. rakamlar basamak değeri, 4. rakam çarpandır. Kodlama çözülürken 1’inci, 2’nci ve 3. rakamlar aynen yazıldıktan sonra rakamların sağına çarpan sayısı kadar sıfır eklenir.
1001 = 1000 = 1000 Ω (1 KΩ)
2202 = 22000 = 22000 Ω (22 KΩ)
Eğer direnç üzerindeki kod rakam ve R harfinden oluşuyorsa direnç değeri şu örneklerdeki gibidir.
10R0 = 10,1 = 10 Ω
R001 = ,001 = 0,001 Ω
R150 = ,150 = 0,15 Ω
Eğer direnç üzerindeki kod; 2 rakam ve R, Y, S, X, A, B, C, D, E harflerinin birinden oluşuyorsa EIA-96 standardına göre kodlanmıştır. İlk 2 rakam basamak kodu, harf ise çarpan değeridir.
07C = 115 x 100 = 11500 Ω (11,5 KΩ)
01X = 100 x 0.1 = 10 Ω
2. Ayarlanabilir direnç
Üzerindeki mil yardımı ile el ile ayarlanabilen dirence Potonsiyometre (kısaca pot) denir. Üzerinde çentik bulunan ve tornavida yardımıyla ayarlanabilen ise Trimpot ‘tur. Bunun dışında her ikiside devrede aynı görevi yapar.
Potansiyometre ve trimpot üç uçludur. Standart değerlerde üretilir. Güç değerlerine bağlı olarak çeşitli ebatlarda olabilir.
Çok turlu trimpot, normal trimpota kıyasla daha hassas ayar yapılabilmektedir. En düşük ve en yüksek değere normal trimpotta tek tur (270 derece) çevirilerek ulaşılırken çok turlu trimpotta onlarca kez tur atılarak ulaşılmaktadır.
3. Değişken dirençler
Isı arttıkça direnci düşen değişken dirence NTC (Negatif Katsayılı Direnç) denir. Standart değer aralıklarında üretilirler. Örneğin 100 KΩ olarak piyasada bulunan NTC ‘nin oda sıcaklığında (25 Derece) direnç değeri 100 KΩ ‘dur. Direnç üzerindeki ısı; 25 derecenin altına indikçe direnç değeri azalır, 25 derecenin üzerine çıktıkça direnç değeri artmaya başlar.
Isı arttıkça direnci yükselen değişken dirence PTC (Pozitif Katsayılı Direnç) denir. Standart değer aralıklarında üretilirler. Örneğin 10 KΩ olarak piyasada bulunan PTC ‘nin oda sıcaklığında (25 Derece) direnç değeri 10 KΩ ‘dur. Direnç üzerindeki ısı; 25 derecenin altına indikçe direnç değeri yükselir, 25 derecenin üzerine çıktıkça direnç değeri azalmaya başlar.
Işık miktarına bağlı olarak değişen dirence ise LDR (Foto Direnç) denir. LDR ‘lerin üzerine düşen ışık şiddeti arttıkça direnç değeri azalır. Devrelerde ışık sensörü olarak kullanılır.
Ohmmetre ile direnç ölçümü
Direncin sağlamlık kontrolünü yapmak için Ohmmetre ‘den yararlanırız. Ohmmetre ile direnç ölçümü yapılırken direnç veya devre üzerinde besleme gerilimi olmaması gerekir. Eğer direnç devre üzerinde ölçülecekse diğer devre elemanlarının iç direncinden dolayı hatalı değer ölçümü yapılabilir. Bunu dikkate alarak en az bir ucu devreden ayrılmalı ve öyle ölçüm yapılmalıdır. Ölçüm yapılırken direnç uçlarına el ile temas edilmemelidir. Derimizin de bir direnci olduğundan bu durumda yine ölçüm yaparken direnç değerinin hatalı okunmasına neden olacaktır.
